عقيده اهل سنت و الجماعت

د. عمر جویا

عقیدۀ ابن تیمیه، نزد امام ماتریدی، همانا عقیدۀ مشبهه است.

در پاسخ به تعدادی از سلفی‌هایی که تلاش می‌ورزند آرای امام ابومنصور ماتریدی را تحریف ورزیده قرین با ابن تیمیه جلوه دهند، تا ازین طریق نه تنها برای ابن تیمیه نزد حنفی‌ها کسبِ مشروعیت کنند و سخنان اشتباه و نادرستش را بپوشانند بلکه بعضی از حنفی‌ها را نیز غافلگیر کنند، خواستم دو نمونه از سخنان ابن تیمیه و سپس قضاوت امام ماتریدی را در باب گویندگان و مُعتقدین همان سخنان نقل می‌کنم.

1) ابن تیمیه می‌گوید: «پروردگار سبحانه در بالای آسمان‌هاست، بر عرش خویش، جدا از مخلوقاتش.... زیرا او تعالی می‌فرماید: {يَا عِيسَى إنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إلَيَّ} «ای عیسی، من ترا برگیرنده ام و بسوی خود بالا برنده»» (مجموع الفتاوی، ج 4، ص 272).

امام ماتریدی اینگونه تفسیر از آیت فوق الذکر را سخنانِ مُشبهه می‌داند و در نقد چنین تفسیر تشبیه‌آمیز می‌نویسد:

«این آیت دلالت بر بزرگداشتِ عیسی علیه السلام دارد، نه چنانکه *مشبهه* می‌گویند بگونه‌ای که از این آیت مکان را به خدای تعالی به اثبات می‌رسانند. زیرا اگر آیتِ {وَرَافِعُكَ إلَيَّ} به چنان معنا می‌بود، پس باید که مردم سرزمین شام به خداوند نزدیکتر باشند زیرا ابراهیم علیه السلام فرمود: {إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِ} «بسوی پروردگار خود می‌روم و او مرا رهیاب خواهد ساخت»، و باید کافران هم به خداوند نزدیک باشند چون خداوند متعال همچنان فرموده: {ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ} «بازگشت شما بسوی من است».

پس این دلیل است مبنی بر اینکه آنچه *مشبهه* می‌گویند خیالِ فاسد است. خداوند بزرگ و برتر است از آنچه که ظالمان [در وصف] او می‌گویند....

اصل در اینگونه آیات اینست که اگر [چیزی] خاص به الله متعال مضاف گردد، مراد از آن تعظیم داشتنِ آن خاص است، چنانکه برای تعظیم کعبه فرموده شد «بيت الله» (خانۀ خدا)» (تأویلات أهل السنة، ج 2، ص 284).

***************************
2) ابن تیمیه می‌گوید: «خداوند بر عرش قرار دارد، و آنانی [از ملائکه] که عرش او را حمل می‌کنند نسبت به دیگران به [ذات] خداوند نزدیک‌ترین استند، و سپس ملائک آسمان علیا نسبت به ملائک آسمان دوم به [ذات] خداوند نزدیک‌تر استند، و آنگاه که پیامبر صلی الله علیه وسلم به آسمان بالا رفت، قُرب او به پروردگارش با عروج و صعود بیش‌تر شد» (مجموع الفتاوی، ج 6، ص 7).

امام ماتریدی چنین سخنان را سخنِ مشبهه و مجسمه می‌داند. او می‌نویسد:

«مشبهه می‌گویند: اگر میان خداوند و ملائک قُربِ ذات نمی‌بود، پس ملائک و انسان‌ها بنابر آیتِ {عِنْدَ رَبِّكَ} «نزدِ پروردگارت» باهم برابر می‌بودند، و در این صورت هیچ معنیِ تخصیص در حق ملائک وجود نمی‌داشت.

ولیکن نزد ما تأویل {عِنْدَ رَبِّكَ} از حیث طاعت و خضوع، یا از حیث کرامت و منزلت است، نه از حیث قرب ذات.... آیا ندیده‌ای که خداوند فرمود {وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ}، نه اینکه گویا [انسان] در روی زمین نزدیک او رفته سجده کند؟!» (تأویلات أهل السنة، ج 5، ص 135).